Ścieżka edukacyjna
Tablica nr 3

Leśnictwo Brzezinki (Forstwesen Kotzuren), dawna owczarnia, Schäferbrache (Owczy ugór), Szicwelna, Na pańskim

Teren Leśnictwa Brzezinki leży na Progu Woźnickim[1], a cieki wodne spływają do rzeki Myśliny, zwanej kiedyś Potokiem Bzionkowskim lub Rzeką od Bzionkowa. Obok leśniczówki znajdują się trzy stawy powstałe w latach powojennych. W strumyku, jeszcze w latach 80-tych, występowały raki. Można tu znaleźć  nasadzenia nietypowych drzew takich jak: wiązy, jesiony, kasztanowce oraz takich roślin jak  tawuła wierzbolistna. Po obu stronach drogi do leśniczówki znajdują się pozostałości alei drzew .

Nazwa Leśnictwa Brzezinki została nadana dopiero w 1972 roku przy okazji reorganizacji ówczesnego Nadleśnictwa Dobrodzień[2]. Nazwę Leśniczówki Kocury, zastąpiono nazwą Leśniczówka Brzezinki (przeniesioną z Leśniczówki Klekotnej, której budynki zostały mieszkaniami służbowymi leśniczego).  Do obecnego Leśnictwa Brzezinki została dodatkowo włączona leśniczówka na Leśniokach (Poczołków).  Dawna Leśniczówka Kocury pozostała główną siedzibą leśniczego. Historyczne nazwy leśniczówki Brzezinki to: Forstwesen Kotzuren, Forstwesen Birkental oraz Leśnictwo Kocury.

Historia zabudowań w miejscu leśniczówki w Kocurach sięga roku 1612. W tym okresie na częściowo wyciętych połaciach lasu zwanych Łomina oraz Schäferbrache (Owczy ugór), właścicielka tych ziem Anna Jarocka von Jarotschin założyła owczarnię[3]. W momencie jej budowy okolica miała już swoją nazwę Koczury (Koczurowskie, w XVIII wieku zmieniono nazwę na Kotzury i Kotzuren)[4], a także na Koczurry[5]. Owczarnia była prawdopodobnie uzupełnieniem folwarku istniejącego już wtedy na obecnej ulicy Szemrowickiej w Kocurach.

„Z książki księdza Augustina Weltzla „Geschichte der Stadt und Herrschaft Guttentag”, dowiadujemy się, że w tamtych czasach dwaj owczarze z Kocur Adam Gribis i Walek Maciolczik za wynajem owczarni płacili po 40 talarów na rok. Ponadto uiszczali 3 talary za możliwość udoju każdych stu owczych matek i po 14 talarów za możliwość utrzymania „na pańskim” świń i drobiu”[6].

Nazwisko związane z Kocurami występuje  kilkakrotnie w urbarzu dobrodzieńskim z 1739 roku. Są to Thomek Kocur z Szemrowic  oraz Jan Lubojenski z Kotzur, który płacił 12 talarów ze swojego gosodarstwa. Natomiast wielkość pogłowia w trzech folwarkach Marzatka, Bzionków i Koczurowskie wynosiła 800 sztuk owiec, z których łącznie płacono 333 talary i 12 groszy[7].  Na Śląsku pierwsze talary pojawiły się w XVI wieku[8].

Zmianę charakteru Kocur powiązać można z załamaniem się produkcji sukienniczej i hodowli owiec na terenie Górnego Śląska i przejęciem jej przez inne ośrodki w tej części  Europy[9]. Owczarnię przekształcono na leśniczówkę. Ostatni budynek owczarni, gdzie były trzymane owce, został przekształcony częściowo na stodołę oraz na miejsce przechowywania  sprzętu leśnego, a także na stajnię dla koni pracujących w lesie. Starsi ludzie wspominają ten budynek jako ogromną stodołę, która z powodu złego stanu została rozebrana w latach 50-tych XX wieku. Ostatnie stado owiec, które było wypasane na terenie leśniczówki  pod koniec XX wieku, było prywatnym stadem leśniczego. Na terenie leśniczówki był również piec do wypieku chleba, w którym okoliczni mieszkańcy wypiekali chleb. Na  drzewie obok wisiała kapliczka.

Leśniczówka to nie tylko budynki i lasy, ale także ludzie, który pracowali tu na przestrzeni wieku. Pierwszym udokumentowanym leśniczym jest Anton Neumann, który jest wymieniony jako świadek chrztu w księgach parafialnych w Sierakowie Śląskim w 1786 roku[10].

W 1806 roku lasy zostały podzielone na oddziały (pola)[11].

Zarobki leśniczego wynosiły na przykład w 1833 roku 42 talary rocznie, a w 1836 roku 72 talary. W Kocurach w 1844 roku na stałe pojawia się pracownik służby leśnej. Pierwszym był Forstassessor Anton Schindler, posiadał on broń i mieszkał na terenie byłej owczarni. Forstassessor podczas służby zobowiązany był nosić zieloną kurtkę ze stojącym czarnym kołnierzem, mosiężne guziki na których widniał książęcy herb, rumak z orłem oraz okrągły napis „Herzoglich Braunschweig – Oels’sches Forst – Amt”. Przepasany był czarnym pasem z żółtą sprzączką, również z książęcym herbem[12].

Według przekazanej tradycji ustnej w 1919 roku gajowy Land zastrzelił w obronie własnej złodzieja drewna.

Lista leśniczych (Förster, po śląsku „Feśter”) pracujących na terenie leśniczówki Brzezinki, którą udało się ustalić. Jest niepełna i brakuje niektórych danych osobowych:

  • Anton Neumann, 1786
  • Anton Schindler, 1844
  • Bolko van Hahn,
  • Otto Speer 
  • Hugo John
  • Löbel
  • Reinhold Rieger 1880
  • Adolf Bruhn, 1908
  • Land, 1919
  • Matecki lub Małecki
  • Glombica, 1945
  • Bendarczyk 1945-1950
  • Dondela  1950-1954
  • Wiesław Raniewicz
  • Zenon Paluch
  • Hubert Potyka
  • Karol Kukulski
  • Zbigniew Woźniak
  • Krystian Wójcik
Szicwelna  (Schießwelle, Strzelnica), był to wał strzelecki położony za leśniczówką, gdzie leśniczy i ich goście, między innymi właściciel lasów, Fryderyk August III, król Saksonii strzelali do ruchomych sylwetek zwierząt, które były umocowane na sznurach, a w rowach wzdłuż strzelnicy dzieci z Kocur przeciągały te sylwetki zwierząt za pomocą sznura. Dzieci otrzymywały za tę prace parę fenigów, co było dla nich wielką radością, że aż po wielu dziesięcioleciach nadal wspominały to zajęcie. Może za organizowanie zawodów strzeleckich, a może za udane polowanie, leśniczy Adolf Bruhn w 1908 roku został odznaczony Saksońskim Krzyżem Alberta, o czym poinformowała lokalna prasa[13].
 
„Na pańskim”, jest to nazwa pól położonych między leśniczówką, a ulicą Krzywą.  Nazwa ta może pochodzić z czasów, kiedy założono w Kocurach owczarnię. Pola te na początku wynajmowali od „Panów” prawdopodobnie dzierżawcy owczarni, a następnie pracownicy leśni od Leśnictwa. Sytuacja ta miała miejsce jeszcze w 1990 roku. Pola podzielone były na podłużne pasy. Na przełomie wieków na pole „Na pańskim” wożono glinę z wyrobisk w lesie, która nie nadawała się na cegły. Rozdrobniona glina użyźniał słabą glebę i pozwalała utrzymać wilgoć w lesie.  
 
Schäferbrache, (Owczy Ugór)[14] był to ostatni kawałek niezalesionych pastwisk położony za leśniczówką. Na przełomie XIX i XX wieku zalesiono je, a jeszcze w latach 50-tych XX wieku sadzono tam leszczyny.

[1]  www.krainadinozaurów.pl   Inwentaryzacja Obiektów Przyrodniczych  3. Gmina Dobrodzień str.60

[2]  K. Koszarek „Przyczynki do dziejów lublinieckich lasów” str.6 i 37

[3]  P. Mrozek „Portrety wsi Ziemi Dobrodzieńskiej, historia i współczesność”  Dobrodzień 2011 str. 60

[4]    „Kocury i Malichów zarys dziejów od czasów najdawniejszych do 1945 roku” pod redakcją M. Sawickiego, Olesno  2012 str. 53

[5]   Mapa „Ober-Schlesien”

[6]   P. Mrozek „Miejsca historyczne i obiekty przyrodnicze na trasie wycieczki rowerowej w sołectwie Kocury” Dobrodzień-Kocury 2017 str.43

[7] „Kocury i Malichów zarys dziejów od czasów najdawniejszych do 1945 roku” pod redakcją M. Sawickiego, Olesno  2012 str. 63

[8]  http://sobotka.uni.wroc.pl/wp-content/uploads/2017/07/Sobotka_20_1965_3_318-325.pdf

[9] „Kocury i Malichów zarys dziejów od czasów najdawniejszych do 1945 roku” pod redakcją M. Sawickiego, Olesno    2012 str. 56

[10] J.Tyrol „Dawno temu w lesie. Einst im Walde” Nakło Śląskie 2011 str.261

[11] K. Koszarek „Przyczynki do dziejów lublinieckich lasów” str.34

[12] J.Tyrol „Dawno temu w lesie. Einst im Walde” Nakło Śląskie 2011 str.41

[13] P. Mrozek „Portrety wsi Ziemi Dobrodzieńskiej, historia i współczesność”  Dobrodzień 2011 str. 62

[14] P. Mrozek „Portrety wsi Ziemi Dobrodzieńskiej, historia i współczesność”  Dobrodzień 2011 str. 61